“Ανθρώπινη υπόσταση με απουσία μνήμης δεν μπορεί να υπάρξει”

«Η ποίηση δεν είναι ένα νησί, δεν είναι περιχαρακωμένη, υπάρχει παντού, είναι τρόπος ζωής και είναι τρόπος έκφρασης»

“Ανθρώπινη υπόσταση με απουσία μνήμης δεν μπορεί να υπάρξει” λέει ο Θύμιος Γεωργόπουλος.  Όπως και στην ποίησή του άλλωστε, που η μνήμη συναντάει τον στίχο σε ένα ταγκό αντοχής και αναμέτρησης. Με το χθες ως κινητήρια δύναμη του αύριο και μ’ αυτή την αναζήτηση της έσω παρουσίας στη συλλογική διαδρομή συναντιούνται η μνήμη και η ποίηση στην πρώτη του ποιητική συλλογή. Συζητώντας για το “Αλήστου μνήμης αύριο” (εκδόσεις Αλήθεια), αυτές οι δυο μεγάλες κυρίες πρωταγωνιστούν, αφήνουν όμως ανοιχτά τα περιθώρια να μιλήσουμε και για την αντιποιητική εποχή μας, για τα φλέγοντα ζητήματα που θέτει και τα αντίδοτα που απαιτούνται.

Ένας οικονομολόγος, τεχνοκράτης της Υγείας, τι γυρεύει στην ποίηση;

Η ποίηση δεν είναι ένα νησί, δεν είναι περιχαρακωμένη, υπάρχει παντού, είναι τρόπος ζωής και είναι τρόπος έκφρασης. Οι ίδιοι οι αριθμοί κρύβουν αρμονία και ακρίβεια σ’ αυτό που εκφράζουν, πράγμα το οποίο συναντά κανείς μόνο στην ποίηση, όπου η ακρίβεια και η αρμονία μέσα από τη λιτότητα της έκφρασης αποδίδει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο πράγματα που θα χρειάζονταν μια πραγματεία πολλών σελίδων ή και τόμων για να ειπωθούν.

Πώς μια πραγματεία για τη μνήμη γίνεται “Αλήστου μνήμης αύριο”;

Κατ’ αρχάς πρέπει να ορίσουμε τι είναι η μνήμη. Η μνήμη είναι δύο πράγματα. Αφενός είναι πατρίδα και αφετέρου είναι πλοηγός. Η πατρίδα αναφέρεται στο χθες και στο απροσδιόριστο σήμερα και την ίδια στιγμή είναι ο προσωπικός πλοηγός που σε καθοδηγεί για να πορευτείς στο αύριο. Με αυτή λοιπόν την έννοια ο χρόνος είναι μια αδιαίρετη ενότητα η οποία στον πυρήνα της έχει τη διαρκή εξέλιξη και μετάλλαξη του αύριο σε χθες. Κι αφού το χθες με τη διαδικασία της μνήμης καθορίζει την πορεία του αύριο, αυτό το αύριο δεν μπορεί παρά να γίνει ό,τι και το χθες, άληστος μνήμη.

Σε μια εποχή που ευδοκιμεί η λήθη, εσείς γιατί σκαλίζετε τη μνήμη;

Η ανθρώπινη διάσταση, ύπαρξη και δημιουργία μπορεί να γίνει με οποιαδήποτε φυσική αναπηρία. Ανθρώπινη υπόσταση με απουσία μνήμης δεν μπορεί να υπάρξει.  Άλλωστε η ετυμολογία της λέξης «αλήθεια» δεν είναι παρά η λήθη εμπλουτισμένη με το στερητικό α. Η μνήμη είναι αυτή που καθορίζει τις πραγματικές διαστάσεις της ζωής. Από την άλλη, όλα τα επικυρίαρχα και ολοκληρωτικά συστήματα εξουσίας προσπαθούν διαστρεβλώνοντας και ξαναγράφοντας την Ιστορία να την οικειοποιηθούν. Και όταν τούτο δεν είναι εφικτό, γιατί οι ιστορικές μνήμες εγγράφονται από τους ανθρώπους που γύρισαν τον τροχό της Ιστορίας, τότε προσπαθούν να επιβάλλουν την ιστορική λήθη αφήνοντας τις επόμενες γενιές να εγγράφουν την Ιστορία εις τρόπον ώστε να γίνεται ταυτοτική από το ιστορικό σημείο που οι γενιές αυτές βιώνουν και μετά. Χαρακτηριστική είναι η φράση του Κυριάκου Μητσοτάκη τι θα ενδιέφεραν έναν σημερινό 17χρονο τα γεγονότα της δεκαετίας του 1960 και γιατί θα έπρεπε να γνωρίζει ποιος ήταν ο Γρηγόρης Λαμπράκης.

Η μνήμη φέρει το θαύμα αλλά και το τραύμα.

Την απάντηση νομίζω επιχειρεί να δώσει το ποίημα “Γεωγραφία” που αναφέρει “Μην ακουμπάς την πληγή μου / αιμορραγεί ακόμα / θέλει το χρόνο της να μετασχηματιστεί σε γεωγραφία / της ουλής”. Οι μνήμες είναι αδιαίρετες, κανένα θαύμα δεν γεννιέται χωρίς ωδίνες. Δεν μπορεί να κρατάει κανείς μια μεγαλοσύνη η οποία γεννήθηκε εν κενώ.  Όμως για να υπάρξει το θαύμα, θα πρέπει να αναγνωρίσεις, ει δυνατόν να επουλώσεις και να φροντίσεις να θωρακιστείς από τα καίρια χτυπήματα του αντιπάλου που προκαλούν λαβωματιές.

Όλα αυτά τα βρίσκουμε στο “Αλήστου μνήμης αύριο”.

Πόσος χρόνος χρειάστηκε για να γραφούν αυτά τα ποιήματα;

Κάτι περισσότερο από είκοσι χρόνια, με πολλά ακόμα να μένουν στο συρτάρι. Καθημερινά επικοινωνούμε με λόγο προφορικό και διεκπεραιωτικό. Ο γραπτός λόγος, και ειδικότερα η ποίηση, είναι η καταφυγή του διαλόγου που έχουμε ξεχάσει να ανοίγουμε με τον εαυτό μας. Η ποίηση είναι η αρτιότερη μορφή γραπτού λόγου που αποτυπώνει αυτόν τον διάλογο.  Όσο μεγαλώνεις και όσο αυτόν τον διάλογο τον κάνεις πιο τακτά και πιο επισταμένα τόσο ανακαλύπτεις ότι οι αποτυπωμένοι στίχοι-λέξεις δεν τελειώνουν με βεβαιωτικές τελείες, αλλά με όλο και περισσότερα αιωρούμενα ερωτηματικά.

Εσάς δηλαδή η ποίηση σας διευκολύνει να απαντήσετε σε κάποια απ’ αυτά τα αιωρούμενα ερωτηματικά;

Στη ζωή μας έχουμε μάθει, μας έχουν μάθει ότι επιτυχημένοι άνθρωποι είναι οι θετικοί άνθρωποι, αυτοί οι οποίοι έχουν βεβαιότητες, αυτοί οι οποίοι δεν ανιχνεύουν απαντήσεις ούτε είναι ανώριμοι γιατί δεν βρίσκονται ανυπεράσπιστοι ποτέ μπροστά στην έκπληξη. Η εξισορρόπηση αυτού του βάρους είναι η ποίηση. Χωρίς να σημαίνει ότι δεν λαμβάνει θέση απέναντι στα πράγματα, αλλά ότι δίνει τη δυνατότητα της ανίχνευσης και της άλλης πλευράς του φεγγαριού.  Άλλωστε, η μνήμη ως πατρίδα καθορίζει τον αξιακό κώδικα που βοηθάει να τοποθετηθεί κάποιος έναντι της εξελισσόμενης ζωής. Αλλά χωρίς ποτέ να θεωρεί ότι η τοποθέτηση αυτή αποτελεί τετελεσμένο και θέσφατο.

Μιλάτε για την καθοριστική συμβολή της μνήμης στις ζωές των ανθρώπων και τις πορείες των κοινωνιών.

Η ποίηση, οι τέχνες, ο πολιτισμός μπορούν να επουλώσουν τα τραύματα που τους δημιουργεί η πανδημία;

Δεν θα ήταν απλώς ανεδαφικό, θα ήταν επικίνδυνο και κοινωνιοκτόνο να μιλήσει κάποιος πρεσβεύοντας ότι η οποιαδήποτε μορφή τέχνης μπορεί να είναι υποκατάστατο ενός οποιουδήποτε σύγχρονου και μεγάλου κοινωνικού προβλήματος. Ποια είναι αυτή η τέχνη, με ποια εργαλεία θα μπορούσε να χορτάσει τον πεινασμένο, να δώσει δουλειά στον άνεργο, να στεγάσει τον άστεγο, να δώσει θεραπεία στον ασθενή, πατρίδα στον μετανάστη, δικαιώματα στον κοινωνικά αποκλεισμένο; Ωστόσο, η τέχνη είναι το πιο ανοιχτό παράθυρο θέασης του κόσμου και είναι αυτή που μπορεί να εγείρει συνειδήσεις να εκφράσει διεκδικήσεις και εντέλει να είναι το πυρηνικό οπλοστάσιο στην κοινωνική πλειοψηφία που θα διεκδικήσει για να πετύχει την κοινωνική δικαιοσύνη. Η λαϊκή έκφραση πάντα υιοθετούσε την τέχνη που την εξέφραζε και με αυτήν πολεμούσε. Το υποσχόμενο αύριο δεν μπορεί να επικαλύψει την άληστο μνήμη του χθες και του σήμερα που μετράει μια κατακόμβη νεκρών από την πανδημία που μεγαλώνει με γεωμετρική πρόοδο. Πόσες ζωές ακόμα θα χρειαστούν για να στρωθεί αυτό το τελευταίο μίλι; Η τέχνη σήμερα δεν μπορεί να παρέχει απλώς παρηγοριά στην απώλεια χιλιάδων ανθρώπινων ζωών. Πρέπει να διεγείρει συνειδήσεις που να επιβάλλουν το αναφαίρετο δικαίωμα στη ζωή. Η τέχνη έχει τη δύναμη να το κάνει αυτό. Οι καλλιτέχνες επίσης. Γι’ αυτό και όλο αυτό το διάστημα βρίσκονται σε μια διαρκή δίωξη και ένα συνεχές lockdown.

Έχοντας εργαστεί πάνω από είκοσι χρόνια στον τομέα Υγείας, πώς βλέπετε την κατάσταση έτσι όπως έχει διαμορφωθεί;

Η διαχείριση της πανδημίας είναι η κορυφή του παγόβουνου επειδή αφορά την υγεία, το μέγιστο από τα κοινωνικά αγαθά. Υπάρχει όμως μια σειρά από άλλα θέματα που χειρίζεται η παρούσα κυβέρνηση, όπως η οικονομία, η ακρίβεια, οι ιδιωτικοποιήσεις σημαντικών τομέων του Δημοσίου, οι αδιαφανείς και σκανδαλώδεις αναθέσεις κρατικών προμηθειών, η εργασία με τις ατομικές συμβάσεις, τις απλήρωτες υπερωρίες, η κατάργηση της προστασίας της πρώτης κατοικίας, η κρατική καταστολή και τόσα άλλα. Αυτά συνηγορούν ότι η κυβέρνηση Μητσοτάκη δεν πρέπει να κριθεί ως μια οποιαδήποτε συντηρητική κυβέρνηση της Ν.Δ., η οποία σε μεγάλο βαθμό διέψευσε προσδοκίες που είχε γεννήσει. Θα πρέπει να κριθεί ως η πιο επικίνδυνη, ανίκανη και ιδεοληπτική κυβέρνηση της σχολής του Σικάγο που είχε ποτέ ο τόπος. Σε μια περίοδο που οι πλέον συντηρητικές κυβερνήσεις της Ευρώπης δίνουν δημοσιονομικό χώρο στην ενίσχυση της δημόσιας Υγείας και της πληττόμενης οικονομίας και εργασίας, στην Ελλάδα η πανδημία λειτουργεί ως χρυσή ευκαιρία για να εξυπηρετηθούν τεράστια και ολιγάριθμα εγχώρια και διεθνή οικονομικά συμφέροντα. Μόνο κάτω απ’ αυτό το πρίσμα μπορεί να δει κανείς την εμμονή της κυβέρνησης στην ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών Υγείας, αφήνοντας το ΕΣΥ να κρασάρει, τους υγειονομικούς να καταρρέουν και τον λαό απροστάτευτο. Οι πλέον ιδεοληπτικές κυβερνήσεις, και μάλιστα σε ιστορικές καμπές όξυνσης μεγάλων κοινωνικών προβλημάτων, είναι αυτές που εμφορούνται από ακροδεξιές αντιλήψεις. Η παρούσα κυβέρνηση το αποδεικνύει καθημερινά.

ΙNFO Η ποιητική συλλογή “Αλήστου μνήμης αύριο” του Θύμιου Γεωργόπουλου παρουσιάζεται στο Half Note (Tριβωνιανού 17) την Κυριακή 21 Νοεμβρίου, στις 11 το πρωί. Θα μιλήσουν οι Σία Αναγνωστοπούλου και Σωτήρης Καψώχας και θα διαβάσει η Μαρία Κανελλοπούλου.

Συνέντευξη στην: Πόλυ Κρημνιώτη

ΠΗΓΗ: Η ΑΥΓΗ